جهان مدرن

آرامگاه فردوسی

آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی حماسه سرای نامدار ایرانی در باغ زیبایی و در شمال شهر تاریخی توس، منتهی الیه بلوار پردیس واقع شده است. روستاهای توس و اسلامیه در اضلاع شرقی و غربی آرامگاه قرار گرفته اند. در مقدمه شاهنامه بایسنقری اولین بنا بر مزار فردوسی را به «ارسلان جاذب» که ممدوح فردوسی بوده نسبت داده شده، سپس به همت ملک الشعرای بهار و جمعی از فرهیختگان خراسان آرامگاهی بر فراز مزار وی ایجاد شد. تا این که به یاری انجمن آثار ملی در روستای تجلیل از مفاخر ایرانی در سال 1305 مقرر شد. بنایی جهت آرامگاه فردوسی ایجاد گردد. این بنا پس از 5 سال به همت استاد حسین لرزاده معمار و استاد طاهرزاده در سال 1212 به اتمام رسید. بنای مذکور به سبب عدم رعایت مسائل فنی و محاسبه مقاومت خاک و جذب رطوبت علی رغم تعمیرات مکرر نشست کرده با تلاش مهندس هوشنگ سیحون تخریب و پس از مقاوم سازی با همان شکل اولیه بازسازی شد. در سالهای بعد تندیس فردوسی اثر استاد صدیقی و نقش برجسته های سنگی ملهم از مضامین شاهنامه اثر فرزند استاد تهیه و در محوطه داخلی آرامگاه نصب گردید.

مختصات جغرافیایی و تاریخچه توس

توس نام ولایتی است به وسعت تقریبی 16000 کیلومتر مربع در شمال شرق ایران، این ناحیه دشت کم پهنایی است که از دو سو دو رشته کوه هزار مسجد از شمال و رشته کوه بینالود در جنوب آن را در بر گرفته است. قوچان در مغرب، کلات نادری در شمال، نیشابور در جنوب و سرخس و زور آباد و جام در مشرق و شمال شرقی دشت توس قرار دارند. فاصله توس از مشهد حدود 20 کیلومتر و طول وعرض جغرافیایی آن به ترتیب 81/35 و 38/16 است. توس در قرون اولیه اسلامی شامل چند شهر بوده است. طابران شهر مرکزی و بزرگ آن و نوغان (نوقان) و تروغبه (طرقبه) و رادکان سایر شهرهای این منطقه بوده اند.

توس در تاریخ اسطوره ای ایران جایگاه ویژه ای دارد. برخی روایات اساطیری بنای آن را به «جمشید» نسبت داده اند و آن گاه که توس ساخته ی جم ویران شد. «توس بن نوذر» به آبادی آن پرداخته و نام خویش را بر آن نهاده است. در دوران هخامنشی توس قلمرو ساتراپی پارتها بوده است و داریوش اول هخامنشی پدر خویش «ویشتاسب» را حاکم ایالت خراسان کرده بود. با این همه تا زمان اشکانیان از واژه ی «توس» به عنوان سرزمین خبری نیست اما از زمان ورود اسکندر مقدونی به ایران از ناحیه ی به نام «سوزیا» یا «سوتیسا» یاد شده که برخی آن را با توس کنونی یکی دانسته اند. پس از ورود اسلام به ایران، شهر توس نخستین بار در قرن 6 هجری به دست «غزها» ویران شد و پس از سپاهیان مغول در سال 617 هجری قمری آن را با خاک یکسان کردند. اما کمی بعد دوباره به آبادانی نهاد و برای آخرین بار «میرانشاه» پسر تیمور در سال 791 ه. ق این ناحیه را لگد کوب سم ستوران خویش ساخت.

موزه توس

موزه توس در مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی قرار دارد. ساختمان این موزه در سال 1347 با هدف ایجاد چایخانه سنتی به همت مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده است. این ساختمان با استفاده از بتون و سنگ بنا شده و طرح سازه القا کننده روح حماسی شاهنامه است. این بنا در سال 1361 شمسی به موزه تغییر کاربرری داد و در سال 1383 مرمت و بازپیرائی گردید. فضاهای قدیمی درون بنای موزه با عنایت به کاربری موزه ای دوباره به همت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طراحی گردید. این موزه با شمایل جدید در سال 1384 بازگشایی شد و آثاری مضامین ذیل در آن به نمایش درآمد. آثار سنگی دوران پیش از تاریخ مشکوفه از دشت توس و اطراف کشف رود. انواع شاهنامه نظیر شاهنامه چاپ فلورانس و شاهنامه 73 کیلوگرمی اهدا شده از سوی موسسه امیرکبیر، آثار کشف شده از حفاری های باستان شناسی شهر توس همچون تنگ ها، پیه سوزها، عطردان ها و.... نسخه خطی منحصر به فرد، تابلوهای نقاشی با مضمون داستان های شاهنامه فردوسی و پرتره حکیم توس، مجموعه ای از تسلیحات گرم دوران قاجار، ساز و برگ رزم نظیر گرزهای گاو سر و شمشیرهای فولادی.

فردوسی و شاهنامه

بنابر روایات گوناگون حکیم ابوالقاسم به سال 229 ه. ق در روستای «پاژ» واقع در دو فرسنگی شرق تابران در خانواده ای از طبقه دهقانان چشم به جهان گشود. وی در سن چهل سالگی به سرودن شاهنامه آغاز کرد. نظم این اثر حماسی سی سال به درازا کشید و مقارن با ضعف سلسله سامانی بود و در سال 384 هجری خطه ی خراسان بدست غزنویان افتاد. فردوسی 65 ساله که زمینه ارتباط وی با سلطان محمود غزنوی فراهم شد.

اما اوضاع سیاسی ایران سلطان ترک را از حمایت فرزانه ی ایرانی بی نیاز کرده بود. سرانجام فردوسی نیز به غضب سلطان گرفتار آمد و سالیان پایانی عمر 80 ساله خود را در بینوایی و دل آزردگی به سرآورد تا این که سرانجام به سال 411 هجری و بنا به قولی 416 هجری در توس در گذشت و در همان مکان روی در نقاب خاک کشید. در سال 370 هجری نظم شاهنامه به همت حکیم توس آغاز گردید و همانگونه که گفته شد سی سال از بهترین ایام زندگانی خود را بر سر آن گذاشت. شاهنامه با شصت هزار بیت بعنوان بزرگترین منظومه حماسی- اساطیری فارسی مشتمل بر تاریخ و سرگذشت تمدن قوم ایرانی از آغاز تا دوران زندگی شاعر است.

بنای هارونیه

سالم ترین اثر تاریخی به جای مانده از شهر تاریخی تابران توس، هارونیه می باشد که در ضلع غربی بلوار پردیس و به فاصله حدود 800 متری باغ آرامگاه فردوسی واقع شده است. با عنایت به شواهد تاریخی این مقبره یا خانقاه متلعق به اوایل قرن هشتم (دوره ایلخانی) بوده است. این بنا از بزرگترین بناهای دوران خود است که به همت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی مورد حفاظت، مرمت و بازسازی قرار گرفته است. ایوان عظیم ورودی بنا دارای تزئینات مقرنس بوده که اکنون از بین رفته و شواهد اندکی از آن باقی مانده است. گنبد خانه آن دارای پلان مربع است. در شمال این بنا فضایی وجود داشته و به گنبد خانه متصل بوده که بخشی از این الحاقات در مرمت بنا حفظ گردیده است. در بدنه خارجی ضلع شمالی، محرابی با تزئینات گچبری قرار دارد که شاهدی بر وجود بناهای دیگر در این قسمت می باشد. انتقال بار عظیم گنبد از طریق تبدیل فضای مربع به هشت ضلعی به نحو هنرمندانه ای انجام شده و در پیرامون این فضا، غلام گردشی راه دسترسی به پشت بام را میسر می سازد.

گنبد خانه دارای پوشش دو پوسته است. پوشش دوم فرو ریخته و مجدداً بازسازی شده است. کاربری این بنا مشخص نیست و در سفرنامه ها از آن بعنوان مسجد توس، آرامگاه و خانقاه غزالی و فردوسی یاد شده است. اما مشخصات معماری و تزئینات دوره ساخت بنا هیچ ارتباطی با دوره هارون الرشید عباسی ندارد و صرفاً به سبب علاقه عامه به عنوان زندان یا سیاه چال هارون یاد می کردند. کاوش های آتی باستان شناسی به حل سئوالات خواهد انجامید.

کهندژ شهر، تاریخی تابران توس (ارگ و بنای مدور آجری)

کهندژ (بنای نظامیه و دفاعی) در برگیرنده مجموعه بنای حکومتی و مسکونی است که محل استقرار حکام و امرای شهر بوده است. کهندژ در شمال غربی شهر تاریخی تابران در فاصله 800 متری آرامگاه فردوسی واقع شده است. این مجموعه مرکب از حصار، ورودی کهندژ، ارگ و دیگر بناهای مربوط به حکومت می باشد. در کاوش های سال 1381 تا 1383 ورودی کهندژ، بقایای ورودی هایی از سامانیان تا اوایل صفویه شناسایی شد. این بخش در حملات مهاجمان بارها تخریب، بازسازی و توسعه یافته است که نشان از تاریخ پر حادثه شهر دارد. دو برج که دو طرف فضای ورودی را در بر می گرفته اند در کاوش های باستان شناسی آشکار و مرمت گردیده اند. ارگ در میان کهندژ مشتمل بر چهار برج و دو نیم برج و حداقل در دوره مختلف قابل شناسایی است.

مدفن مهدی اخوان ثالث شاعر و معاصر مهدی اخوان ثالث متخلص به م. امید به سال 1307 در مشهد به دنیا آمد. وی شاعری را از سال 1323 با سرودن شعری در وصف یکتاپرستی آغاز کرد و به عضویت انجمن ادبی خراسان درآمد. اخوان از همان آغاز شیوه ی نیما یوشیج را در سرودن شعر پسندید و کوشید تا شعر کهن سبک خراسانی را با تمهیدات نیمایی پیوند زد. و این سبک را به اعتلا رساند و در زمره ی بزرگترین شعرای نوپرداز ایرانی صاحب جایگاهی رفیع شد. از آثار ماندگار اخوان می توان از مجموعه اشعار ارغنوان (1330)، زمستان (1335)، آخر شاهنامه (1344)، از این اوستا (1344)، منظومه آشکار (1345)، عاشقانه و کبود (1348)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم (1368)، در حیاط کوچک پاییز در زندان (1355)، و بهترین امید (1348) یاد کرد. وی سرانجام در 4 شهریور 1369 در تهران در گذشت. پیکر او را بنا بر وصیت اش به توس حمل نموده و در جوار آرامگاه حکیم فردوسی به خاک سپردند. او فرزند خلف فردوسی نامدار بود و عاشقانه به وطن و زبان فارسی عشق می ورزید.

موزه و بنای آرامگاه نادر شاه

شرح زندگی نادر شاه افشار

نادرشاه افشار موسس سلسله افشاریه به سال 1100 ه. ق در قلعه دستجرد درگز چشم به جهان گشود. وی در خانواده ای از ایل قرقلو که یکی از طوایف افشاری بود رشد و نمو یافت و او را به نام جدش ((نَدَرقلی بیک)) نامیدند. نادر به هنگام جوانی در برابر حملات طوایف مختلف شجاعت و شهامتی توصیف ساخت تا از وی در سایر منازعات و درگیری ها بعنوان سرداری کارساز سود جوید. وی به مناقشه ی افاغنه در ایران پایان داد و سرانجام پس از آخرین شکست شاه صفوی از نیروهای عثمانی نادر قلی بیگ به سال 1148 ه. ق در دشت مغان به پادشاهی ایران برگزیده شد و تاج شاهی بر سر نهاد. عمده توفیقات نظامی و فتوحات وی در نواحی عراق، قفقاز، قندهار، بخارا، هندوستان و تصرف خوارزم بوده است. ساخت عمارت مرسوم به قصر خورشید و برخی ابنیه ی دیگر در شهرستان کلات از اقدامات مهم او در دوران حیاتش به شمار می آید. نادر در آخرین سالهای سلطنت اش به نوعی مرض روحی دچار شد و به اطرافیانش ظلم و ستم وحشتناکی روا داشت این تغییر احوال موجب روشن شدن آتش شورش ها و فتنه های بسیاری گردید تا آن که در روم جمادی الثانی سال 1160 ه. ق هنگامی که برای سرکوبی شورش اکراد در فتح آباد قوچان به سر می برد به تحریک علی قلی میرزا برادرزاده اش و با همدستی تعدادی از افراد سپاهش به قتل رسید. نادرشاه آخرین کشور گشای ایرانی بود که به وقت حکمرانی اش علاوه بر آن که دشمنان ایران را سرکوب کرد موجبات سرافرازی و گسترش خاک ایران را نیز فراهم کرد.

بنای آرامگاه

به استناد نوشته های مورخین عهدافشاری، نادرشاه در زمان خویش دستور ساخت مقبره ای برای خود و خانواده اش در جنب عمارت چهار باغ شاهی داده بود. گویا آرامگاه مزبور در خلال ناآرامی ها و آشوبهای سیاسی آن عهد و پس از آن روی به ویرانی نهاد. بعدها در سال 1296 شمسی در زمان حکومت «قوام السطنه» بنای دیگری بر مدفن نادر ساخته شد که آن هم در معرض آسیب و خرابی قرار گرفت بنای فعلی آرامگاه به اهتمام انجمن آثار ملی و براساس طرحی از مهندس هوشنگ سیحون در سال 1335 شمسی در باغی به مساحت 1546 مترمربع بنا نهاده شد. آرامگاه شامل فضای محل مقبره نادر، دو تالار موزه و راهروهای ارتباطی و ابنیه وابسته است. دیوارهای اطراف باغ با نرده هایی به شکل تبرزین نادر تزئین شده است. آرامگاه نادر تماماً از سنگ های گرانیت ساخته شده است که فقط دیواره اطراف مقبره از سنگ تراورتن قرمز استفاده شده است. مقبره نادر تا حدی شبیه چادری است که نادر در آن زندگی می کرده است. در جوار مقبره نادر پایه ای به منظور نصب مجسمه مفرغی نادر بنا شده که بر فراز آن مجسمه ای عظیم از نادرشاه سوار بر اسبی سرکش که سه سرباز از طوایف مختلف ایرانی (فارس، ترک و لر) او را همراهی می کنند خودنمایی می نماید. این مجسمه به وسیله پیکرتراش شهیر ایرانی استاد ابوالحسن صدیقی و با نظارت خود استاد در کارخانه برونی ایتالیا ریخته شد و با کشتی به بندر بوشهر حمل و از آنجا به وسیله راه آهن به مشهد حمل شده و بر فراز آرامگاه نصب گردیده است.

موزه نادری

در قسمت اصلی بنای یادبود آرامگاه نادرشاه افشار در دو تالار به منظور معرفی آثار تاریخی این دوره شکل گرفته است. این بنا به همت انجمن آثارملی در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده است چشم‌انداز خارجی بنا تندیس نادرشاه سوار بر اسب به همراه تنی چند از سربازانش بر فراز یک حجم سنگی مرتفع توسط مجسمه ساز شهیر ایرانی زنده یاد استاد ابوالحسن صدیقی ساخته شده است. تالار شماره ۱: این تالار به انواع سلاسح‌های دوره افشاریه، تابلوهای نقاشی از نادر و صحنه های جنگ،‌وسایل سوارکاری مانند زین سو برگ اسب از دوره افشاریه تا قاجاریه، چند نسخه خطی ساز جمله تاریخ جهانگشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد که روی یکی کلمه السلطان نادر حک شده و روی دیگر یک بیت شعر طلاکوب شده است.این شمشیر در دشت مغان به سال ۱۱۴۸ هجری در روز تاجگذاری نادر از طرف ملت ایران به وی هدیه شده است تالار شماره ۲: این تالار در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شد و در آن انواع سکه ظروف و دیگر اشیای اهدایی از دوره صفویه تا معاصر به نمایش درآمده است.

زندگی و شخصیت کلنل محمدتقی خان پسیان

محمد تقی خان پسیان در سال 1270 شمسی در تبریز چشم به جهان گشود دورانی جوانی وی مقارن با مبارزات مشروطه خواهان ملت ایران بود که در شکل دهی ذهنیت اجتماعی او، نقش به سزا داشت. او بعدها به آلمان سفر کرد و در آنجا عملیات موفقیت آمیزی را علیه متفقین به انجام رسانید. کلنل پسیان نخستین خلبان ایرانی بود که در آلمان موفق به اخذ گواهینامه ی هوانوردی گشت. وی پس از بازگشت به ایران فرمانده ژاندارمری خراسان شد و بعدها اداره امور خراسان را عهده دار گردید. پسیان بانی تحولات بسیاری در منطقه خراسان از جمله سامان دهی اوضاع اقتصادی، ساخت بیمارستان ها، بهسازی راهها و... بود. وی افکار بلند، زندگی ساده و آزاد منشانه ای داشت و ظلم به مردم را بر نمی تافت. این خصوصیت، او را با بسیاری از رجال وقت نظیر اقوام السطلنه که در آن اوان حاکم خراسان بود در گیر ساخت سرانجام در مهرماه 1300 شمسی و به تحریک قوام السطنه و ایادی اش وی در نزدیکی جعفرآباد قوچان پس از مبارزه ای ناجوانمردانه با تعداد بسیاری از شورشیان و اشرار محلی کشته شد و سر وی را از بدن جدا کردند. پیکر این سرباز فداکار پس از چند بار جابه جایی در سال 1326 در محوطه باغ آرامگاه نادری به خاک سپرده شد. کلنل پسیان مردی فرهنگ دوست و شاعر بود و در ثنای او اغلب شعرای مشروطه خواه نظیر ایرج میرزا و عارف قزوینی مرثیه سرایی کردند که شهر ذیل نمونه از آن اشعاری است که توسط عارف سروده شده است:

این سر که نشان سرپرستی ست

بار دیده ی عبرتش ببینید

اکنون که رها زقید هستی ست

کاین عاقبت وطن پرستی ست

آرامگاه خیام

آرامگاه و موزه خیام در میان باغی دل انگیز و پر درخت قرار گرفته اند. این محوطه را می توان دیدنی ترین جای نیشابور دانست كه گردشگران در آن هم زیارت می كنند هم سیاحت. حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری، ریاضیدان، منجم، شاعر واندیشمند والای ایرانی است که در سطح بین المللی از شهرت به سزائی برخوردار است. وی در سال 439 هـ. ق پس از وفات در گورستان حیره که امروزه در 5 کیلومتری شرق نیشابور واقع شده روی در نقاب خاک در کشید. بنای یادبود مزار این دانشمند بزرگ به سال 1341 ش با طرح و نقشه مهندس هوشنگ سیحون ساخته شد.اثر مزبور با ترکیبی ازمصالح آهن، بتون و تزئینات کاشیکاری به شکل لوزی های به هم پیوسته بر گرفته ازاندیشه های ریاضی عمر خیام بنیان گردیده است. این بنا با 18 متر ارتفاع بر 10 پایه استوار است و بر دیواره های مشبك آن رباعیاتی از خیام روی كاشی به چشم می خورد.

موزه خیام

این موزه همزمان با برگزاری کنگره جهانی «حکیم عمر خیام» در 28 اردیبهشت ماه 1379 و با عنایت به شأن و مرتبه علمی حکیم عمر خیام و آثار ارزشمند باقی مانده از وی افتتاح شد. اهمیت دانش ستاره شناسی، تقویم و ریاضیات و از سوی دیگر اشارات مکرر خیام به خاک، کوزه گری و اهمیت سفال نیشابور از سوی دیگر و نیز فقدان موزه ای در استان که به نوعی نشان دهنده مراتب علمی و بیانگر ویژگی های دوران حکیم عمر خیام باشد، موجب شد که سازمان میراث فرهنگی اقدام به تاسیس این موزه در کنار آرامگاه خیام نماید.

از این رو ساختمانی که پیش تر به عنوان اداده کل میراث فرهنگی نیشابور مورد استفاده بود برای این کار انتخاب و با اندکی تغییر به موزه تبدیل شد.

این موزه با مساحت حدود 120 متر شامل چهار بخش است:

بخش اول: آثار مربوط به نجوم شامل ابزار رصد و ستاره شناسی، اسطرلاب، انواع قطب نما و صور فلکی است.

بخش دوم: ظروف مفرغی و فلزی معاصر با خیام از قرن پنجم تا قرن هفتم ق را در بر می گیرد.

بخش سوم: شامل ظروف سفالین لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم ق است.

بخش چهارم: دربر گیرنده نسخ خطی علم نجوم و تابلوهای مربوط به حکیم عمر خیام است.

آرامگاه عطار

شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال 540 هـ. ق متولد شد و درطول عمرش خدمات علمی و تألیفات ارزشمندی مانند: تذکره الاولیاء، منطق الطیر، الهینامه و غیره را از خود به یادگار گذاشت.

مقبره شیخ فریدالدین عطار در جنوب شرقی نیشابور به فاصله 5/6 كیلومتر در مسیر جاده نیشابور به مشهد ودر طرف شرق قرار دارد.فاصله شهر تا خیام 5 كیلومترواز خیام به طرف غرب نیشابور كه حركت می كنیم به فاصله یك كیلومترونیم به آرامگاه عطار وكمال الملك كه در یك محوطه است می رسیم بنابراین عطار به شهر نزدیك تر است وچون باید از راه خیام به آن رسید اندكی دورترمی شود، درآنجاسنگی ستون وار سینه شاعر وعارف وارسته را كه گنجینه محبت ورضاست می فشارد. این ستون سنگی بالای سرشاعر نصب شده است كه قبلا در دیواری آجری قرار داشته است كه آن دیوار امروزه برچیده شده است.

سنگ مزبور كه سه متر ارتفاع بیرونی آن است، گویند همین اندازه از آن در خاك می باشدودر میان قبّه ای كه نمای اصلی آن آرامگاه بشمار می رود قرارگرفته است.ارتفاع این بقعه در حدود هشت متر است وچهار در داشته كه اكنون یك در رو به شمال آن باز است این آرامگاه از عهد سلطان حسین بایقرا وامیر علیشیر نوائی وزیر دانشمند وی بجا مانده است، البته نخستین بنای آرامگاه عطار اندكی بعد از شهادت او توسط قاضی القضاة یحیی بن صاعد از بزرگان نیشابور ساخته شد.سپس امیر علیشیرنوایی وزیر سلطان حسین بایقرا عمارتی دلگشا برروی آرامگاه عطار بنا كرد.درتعمیرات سال 1341هـ سنگ مرمری داخل آرامگاه نصب شده است كه بازگوی چگونگی تعمیراتآن می باشد. همانطور كه گفته شد آرامگاه شیخ فرید الدین نیشابوری وكمال الملك در یك محوطه است.كه درسالیان اخیر به كوشش انجم آثار ملی این آرامگاه(آرامگاه عطار) مرمت شده است وباغ عطار رابه صورت مصفایی درآورده اند.آرامگاه عطار درگذشته به خاطر جدال مدعیان شریعت وطریقت با شیعیان برضد صوفیان ونیز تفسیر نادرستی كه پاره ای از متعصبان از اشعار عطار ونوشته های تذكرة الاولیاء می كرده اند زیاد مورد توجه نبوده است.كسانی كه به زیارت تربت عطار رفته اند سنگ عموذی ذكر شده را دیده اند، كه قسمتی از گوشه این سنگ شكسته شده واز بین رفته است كه (خود داستانی دارد).گویند یكی از صاحب منصبان قاجار وسرداران ناصرالدین شاه هنگامی كه به زیارت مرقد شیخ نائل شده، ازفرط تعصب كه درشریعت داشته تحت تاثیر نفوذ نزدیكانش كه عطار را به تصوف عیب می كردند با گلوله ای گوشه سنگِ مقبره وی راشكسته(حكیم الممالك، روزنامه حكیم الملك،چاپ سنگی ص156)!

اما این ستون ازسوی پشت به منشوری هشت تراش(هشت ترك) می ماند وبر فراز آن نگاشته شده است:

الهم صلی علی النبی والوصی والبتول والسبطین وزین العباد والباقروالصادق والكاظم والرضا والتقی والعسكری والمهدی(صلوات علیهم).

ونیز برروی سنگ شعری نوشته شده كه، هم آن پایه ومایه وجوهر شعری رانداردوعاری وخالی از خطاهای تاریخی نیست.دراین نظم نامه تاریخ مرگ عطار586هـ در زمان هلاكوخان مغول نوشته شده است، كه بدیهی است دراین سال هنوز نامی ونشانی از هلاكوخان نبوده است، كه شهادت عطار به شهادت تاریخ درعهد چنگیز خان مغول سال618هـ ق بوده است.

در سال 1314 ه.ش انجمن آثار ملی اقدام به كاشیكاری و مرمت تزئینات آن نمود و محوطه ای زیبا در جوار بقعه سازماندهی نمود.آرامگاه عطار بنایی هشت ضلعی است كه گنبد آن كاشیكاری و مزین به گل و بوته و نقوش هندسی و كتیبه كوفی و معلقی می باشد. بر بدنه خارجی این بنا چهار ایوان ورودی ایجاد شده است,گنبد بنا دوپوشه است و فضای داخلی آرامگاه نیز هشت ضلعی است.سنگ مزار عطار از نوع افراشته سیاه رنگی است كه بر روی آن اشعاری به خط ثلث نوشته شده است.

کمال الملك

مرحوم خلد آشیان محمد غفاری کمال الملک فرزند مرحوم میرزا بزرگ کاشانی که از اساتید هنر و یکی از مفاخر کشور باستانی ایران بوده , روز یکشنبه بیست و هفتم مرداد ماه 1319 مطابق با 13 رجب المرجب 1359 در نیشابور دعوت حق را لبیک گفت.

آرامگاه وی بر اساس معماری مشبک سازی جدید ساخته شده , این آرامگاه در شمال غربی باغ عطار واقع است. که سنگ بزرگی بدین مضمون بر روی آن قرار دارد که بر کتیبه واری تصویر کمال بالای سر سنگ دیده می شود:

آنکه پاینده و باقیست خدا خواهد بود

آرامگاه کمال الملک

شادروان محمد غفاری کمال الملک تولد اواخر شوال المکرم 1264 ه.ق و در گذشت یکشنبه 13 رجب المرجب 1359 ه. ق مطابق 27 خردادماه 1319 شمسی, در کناراین سنگ اولین سنگ آرامگاه وی نصب شده است. هو الحی الذی لا یموت

مرحوم خلد آشیان محمد غفاری کمال الملک فرزند مرحوم میرزا بزرگ کاشانی که از اساتید هنر و یکی از مفاخر کشور باستانی ایران بوده , روز یکشنبه بیست و هفتم مرداد ماه 1319 مطابق با 13 رجب المرجب 1359 در نیشابور دعوت حق را لبیک گفت.

موزه‌ آستان‌قدس

از حیث کثرت و نفاست و سلامت اشیاء، یکی از مهمترین موزه‌های جهان به شمار می آید. موزه‌ها در سر‌اسر دنیا یکی از مراکز مهم فرهنگی می باشند و باید گفت که از گویا‌ترین و آموزنده‌ترین آنها هستند. زیرا هر‌‌کس از هر صنف و طبقه واز هر ملت و نژاد که که باشد و به هر زبانی که تکلم کند، می تواند از این مراکز فرهنگی بهره گیرد و بر دانش خود بیفزاید. هر کدام از اشیاء، زبان حالی دارند که تماشا‌کننده بنا به استعداد و فرا خور درک ‌هنری خویش می تواند آن را بفهمد و به هنر‌آموزی و دانش‌اندوزی بپردازد و با عبرت‌گرفتن از فراز و نشیبهای رو‌زگار و زندگی آباء و اجداد و در گذشتگان، اعتبار معنوی خود را فزونی بخشد و خانه دل را از هوی و هوس خالی کند و به غیر نیندیشد و جز به معنویت نپردازد.
اما با همه این احوال، این خامو‌شان گویا را ترجمان لازم است تا سخنی از اعماق قرون و اعصار و چگونگی ساخت و بر جای ماندن این آثار، بر‌گوش بیننده طنین‌انداز‌گردد و حظ بصرش مضاعف گردد و از این جهت است که تا تهیه کتابی مفصل و در بر دارنده عکس و شرح همه اشیاء، جزوه حاضر (حاوی معرفی اجمالی ۲۰ قلم از اشیاء نفیس و گاه منحصر به فرد) در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان به موزه و هنر‌شناسان و هنر‌دوستان قرار می‌‌گیرد تا آنان که به در‌ فیض زیارت مرقد پر برکت امام هشتم علیه السلام و موزه آستان قدس، از نزدیک نائل می آیند، لذت مشاهداتشان دو چندان گردد. و آنان که نام موزه حضرت را از دور می شنوند، به دیدارش شائق گردند.

خانه‌ حاج حسین آقای ملک

مرحوم حاج حسین آقای ملک در سال 1288ق (1251ش) در تهران چشم به جهان گشود و پس از مدتی تحصیلات خود را در محضر مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه ادامه داد. در دوران جوانی، برای اداره املاک پدر خود (حاج کاظم ملک التجار) ساکن شهر مشهد گردید. وی از ابتدای زندگی به مطالعه و جمع آوری کتب علاقه‌مند بود و این عشق را تا آخر عمرش حفظ نمود تا این‌که از سال 1316ش کتابخانه، موزه و عمده‌ی املاک خود را وقف کتابخانه با مدیریت تولیت آستان مبارکه رضوی نمود. وی سرانجام در سال 1351ش در تهران دارفانی را وداع گفت اما در حرم رضوی مدفون شد. (غفرلله‌له). سکونتگاه حاج حسین ملک در مشهد امروزه در ضلع شرقی خیابان امام خمینی(ره)، مقابل ساختمان دارایی قرار دارد. این خانه قدیمی در دو طبقه و با زیربنای حدود 600 مترمربع در وسعتی معادل 1659 مترمربع در اوایل قرن چهاردهم خورشیدی ساخته شده است. خانه‌ی جهانگردی نیز در همین مکان قرار دارد.

حمام مهدی قلی‌بیک (حمام رضوی)

این بنای تاریخی به عنوان یکی از بزرگترین حمام‌های ایرانی در بازار بزرگ مشهد، در کنار مقبره امیر غیاث‌الدین ملک شاه (مسجد 72 تن) قرار دارد، اما امروزه مسیر دسترسی به این مکان ارزشمند از طریق خیابان اندرزگو 13 ممکن می‌باشد. بنای مزبور به اهتمام «مهدی قلی بیک جانی قربانی» امیر آخورباشی شاه عباس صفوی در اوایل سده یازده قمری بنیان گردیده است. این بنا که بیشتر به حمام شاه شهرت داشته، مجموعه‌‌ای از فضاهای متعدد و متفاوت مشتمل بر پلکان ورودی، سر بینه، بینه، گرمخانه و... است. بزرگترین و زیباترین بخش این مکان بینه آن است که در طرح و نقشه‌ای مربع با هشت ستون سنگی و پوشش مدور، آراسته به نگارگری در سیزده لایه است، حمام مزبور در سال 1385ش به موزه مردم‌شناسی آستان قدس رضوی تغییر کاربری داد.

باتشکر